Książka Alicji Dobrosielskiej: Opór – Oportunizm – Współpraca...

Alicja Dobrosielska 

Opór – Oportunizm – Współpraca

Prusowie wobec zakonu krzyżackiego w dobie podboju 

Olsztyn 2017

Zakaz rozpowszechniania pliku bez zgody Wydawnictwa.
Dostęp możliwy jedynie za pośrednictwem niniejszej strony.

Czy na podstawie dokumentów, świadectw, relacji wytworzonych wiele lat po wydarzeniach, przez ludzi przeżywających rzeczywistość w ramach innego uniwersum symbolicznego – można sensownie mówić/pisać o sposobach doświadczania świata milczących podmiotów wydarzeń? Z tym metodologicznym problemem musiała się najpierw zmierzyć autorka omawianej książki, w której zamierzała powiedzieć coś na temat postaw zajmowanych przez Prusów wobec zakonu niemieckiego w czasie podboju przez tegoż ich ziem. Próbę uprawomocnienia tego założenia metodologicznego podjęła Autorka w pierwszym rozdziale omawianej książki i wywiązała się z niej chyba całkiem dobrze. Trzeba tu podkreślić, że niewiele znajdziemy na rynku historycznym wydawnictw, których autorzy tak szeroko i gruntownie podejmują metodologiczne i epistemologiczne problemy związane z przedmiotem swojej naukowej roboty. Alicja Dobrosielska należy tu niewątpliwie do szlachetnych wyjątków. 

Jednak Czytelnika od metodologicznej dyskusji bardziej zapewne interesuje sam przedmiot badań Autorki rozprawy, postawione przez nią tezy i wyprowadzone wnioski. Rozprawa Alicji Dobrosielskiej jest pracą analityczną i w rzeczy samej transdyscyplinarną. Przedmiotem swojej uwagi uczyniła autorka bardzo delikatną i trudną materię społecznych postaw. Dość powiedzieć, że współczesna antropologia i socjologia borykają się problem badania tego rodzaju zjawisk, a co dopiero analizować je na podstawie tak skąpego i wybiórczego materiału, jaki jest dostępny badaczowi wczesnego średniowiecza w północno-wschodniej Europie. Książka udowadnia jednak, że odpowiednio formułując pytania poznawcze i wykorzystując szerokie instrumentarium badawcze wypracowane na gruncie współczesnej humanistyki, również w tak trudnych warunkach można formułować i uzasadniać naukowe hipotezy. Stawiając w punkcie wyjścia definicję postawy zaproponowaną przez M. Foucault’a oraz aplikując do swojej pracy tzw. metodę interpretatywny C. Geertza ustanowiła Autorka zarazem epistemologiczną perspektywę swojej pracy. A do narzędzi służących budowaniu interpretacji badanych fenomenów dorzuciła jeszcze kategorie wypracowane na gruncie współczesnej socjologii wiedzy (przede wszystkim prace P. Bergera i Th. Luckmanna). 

Dlaczego sądzę, że warto sięgnąć po tę książkę i co nowego ona wnosi na naukowego dyskursu o Prusach. Chyba się nie pomylę, jeśli powiem, że jest to pierwsza w historiografii praca, w której próbuje się konsekwentnie przeanalizować punt widzenia pruskich aktorów społecznych badanych wydarzeń (chociaż same „wydarzenia” w pracy Dobrosielskiej nie odgrywają w zasadzie żadnej roli). Po drugie – wydaje się, że Opór – Oportunizm – Współpraca… ostatecznie dezawuuje martyrologiczną mitologię budowaną wokół Prusów w okresie ich podboju przez zakon krzyżacki. W pewnym sensie książka przywraca Prusom ich ludzką, to znaczy złożoną, wielowątkową, często ambiwalentną i ambitendentą – charakterystykę; rzuca też bardzo ciekawe światło na dynamikę i konflikty przenikające niejednorodne społeczeństwa tzw. plemion pruskich, które w okresie podboju wcale nie prezentowały się jako zwarty system społeczny – co było od dawna już moim postulatem wobec pruskiej historiografii.

Naszkicowany na kartach książki obraz Prusów ukazuje społeczeństwo w procesie głębokiej zmiany kulturowej, niejednorodne – rozsadzane przez konflikt między tradycyjnym a „modernistycznym” - projektami społecznymi. Studium postaw jako pewnych społecznie formułowanych sposobów ustosunkowywania się i interpretowania rzeczywistości społecznej, doskonale ukazuje wewnętrzny dynamizm pruskich organizacji społecznych. Dążenie pewnych grup autochtonów do zmiany kulturowej formułowanej w kategoriach przyjęcia chrześcijaństwa, znalazło w przybyciu krzyżaków do Prus ważne wsparcie, ale jednocześnie spotkało się z radykalnym oporem grup konserwatywnych, które z różnych powodów, o których tu nie sposób pisać, były zainteresowane utrzymaniem społecznego status quo. Wreszcie – mimo wspomnianych już wyżej trudności – Alicja Dobrosielska „odkryła” dla dyskursu naukowego i opisała grupę oportunistów, której społeczne istnienie jest w zasadzie czymś oczywistym, ale którą rzadko dostrzega się i bierze pod uwagę w opisie procesów społecznych.

Książka Alicji Dobrosielskiej to pierwsza w historiografii europejskiej, tak pisana, monografia poświęcona historii społecznej Prusów, radykalnie porzucająca tradycyjny – wydarzeniowy dyskurs. Dlatego też jest dla nas tak ważna i dlatego ją Państwu polecamy. 

Bogdan Radzicki

Projekt dofinansowany ze środków 

Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 

(umowa nr KE.112.2016/MP)